Η πρώτη απεργία

Ημέρα Πέμπτη ήτανε, κ΄η ώρα ως εβδόμη, όλοι οι εργάται του καπνού, ήλθον σε μία γνώμη.

Τους βλέπεις όλους μονομιάς , αρπάζουν τα σακκάκια 

και γεμισαν σε μια στιγμή, Καβάλλας τα σοκάκια...

Όλη η Καβάλλα τρόμαξε, τι γίνεται δεν ξέρει έβλεπαν τόσον πληθυσμόν και νόμιζαν ασκέρι...

Τούρκοι, Εβραίοι, Χριστιανοί και Γύφτοι και Αρμένοι 

σαν να τους είχε ολουνούς μια μάνα γεννημένοι...

Κι ο Καϊμακάμης φάνηκε με το νιζάμ ασκέρι,

 κι όλοι του κάναν τεμενά με το δεξί τους χέρι...

Την πρώτη Αυγούστου του 1889, ημέρα Πέμπτη, στην πιο κρίσιμη φάση της επεξεργασίας καπνών της περιόδου, οι καπνεμπορικές επιχειρήσεις, είτε για να αυξήσουν τα κέρδη τους, είτε για να αντιμετωπίσουν ενδεχόμενη μελλοντική κρίση, αποφάσισαν να μειώσουν τα καπνεργατικά ημερομίσθια. Η εξαγγελία της μείωσης των ημερομισθίων προκάλεσε γενική αγανάκτηση και αυθόρμητη εξέγερση όλων των εργαζομένων στα καπνεργοστάσια με πρωτοστάτες τους ντεγκτσήδες και άλλους τεχνίτες.

Έγινε μεγάλη συγκέντρωση καπνεργατών όλων των εθνοτήτων, Ελλήνων, Τούρκων, Εβραίων, Αρμενίων κλπ. Σε ελάχιστη ώρα δημιουργήθηκε μεγάλη οχλαγωγία με φασαρίες, ξύλο, τραυματισμούς και φόνο ενός υπαλλήλου της Ρεζή από αδέσποτη σφαίρα Τούρκου καπνεργάτη. Έσπασαν τζάμια από πολλά καπνομάγαζα και όλα θα είχαν άσχημη συνέχεια, αν δεν επενέβαινε ο ικανότατος Καϊμακάμης Εμίν Πασάς 

(Χιώτης στην καταγωγή), ο οποίος μόλις είχε διορισθεί στην Καβάλα. Η παρέμβασή του ήταν καταλυτική στα οξυμμένα πνεύματα και επειδή απεργίες και εξεγέρσεις ήταν αδιανόητα για την εποχή, η τουρκική διοίκηση χαρακτήρισε τα γεγονότα ''εκμέκ καβγασί'' (καβγάς για το ψωμί).

Η εξέγερση τελικά είχε σαν αποτέλεσμα την ματαίωση της περικοπής των ημερομισθίων και χάρη και στην παρέμβαση του Καϊμακάμη που προστάτεψε του καπνεργάτες από τις συνέπειες των βιαιοτήτων που είχαν διαπράξει και πίεσε την πλευρά των καπνεμπόρων να μην επιδιώξουν τιμωρίες των υπευθύνων, αίσιον τέλος.

Κείμενο: Εισήγηση Νικολάου Ρουδομέτωφ, Πρακτικά του σεμιναρίου τοπικής ιστορίας, 2010.

Το απόσπασμα με την έμμετρη περιγραφή της απεργίας είναι του καπνεργάτη και ποιητή Ανδρίκου Βέττα, ο οποίος μάλιστα πρωταγωνίστησε στα γεγονότα.
Φωτογραφίες: 1. Η λήψη έγινε από τη μονή Λαζαριστών. Το πρώτο αριστερά κτίριο είναι ένα πανδοχείο-χάνι που βρισκόταν περίπου στη θέση της Δημοτικής Καπναποθήκης (Καπναποθήκη Kiazim Emin). Η εικονιζόμενη στα δεξιά καπναποθήκη, επί της Αβέρωφ, είναι του Ρεζή (Regie Ottoman Tobacco Company, κατασκευή 1885), το σημερινό Εμπορικό κέντρο. Οι ογκόλιθοι που διακρίνονται σε πρώτο πλάνο πιθανά προέρχονται από λατομείο πλάι στο χείμαρρο της Κασσάνδρου (Εφημερίδα Ταχυδρόμος).2.  Απόσπασμα από το Ρυμοτομικό διάγραμμα του 1923, μεταγενέστερο της ημερομηνίας λήψης της φωτογραφίας. (Αιμιλία Στεφανίδου, Η πόλη - λιμάνι της Καβάλας την περιοδο της τουρκοκρατίας).