Εις την Σελήνην

...ν’ αναβαίνεις εις τον ουρανόν,

και προς την γην να ατενίζεις,

άνευ συντρόφου να γυρίζεις

μέσω αστέρων ξένων, μακρινών.
Κων. Καβάφης

Θάλασσα του Πρωιού

Εδώ ας σταθώ. Κι ας δω κ’ εγώ την φύσι λίγο.

Θάλασσας του πρωιού κι ανέφελου ουρανού

λαμπρά μαβιά, και κίτρινη όχθη· όλα
ωραία και μεγάλα φωτισμένα.

Εδώ ας σταθώ. Κι ας γελασθώ πως βλέπω αυτά
(τα είδ’ αλήθεια μια στιγμή σαν πρωτοστάθηκα)·
κι όχι κ’ εδώ τες φαντασίες μου...

Κων. Καβάφης

ένα μπάνιο ακόμη

Αιωνιότητα δεν είναι ό,τι αντέχει στο χρόνο

αλλά ό,τι σφραγίζει μια στιγμή

ανεπανάληπτα.

Λίγο πριν την πρώτη σταγόνα της βροχής ...

Κατά πού θ’ απλώσουμε τα χέρια μας
τώρα που δε μας λογαριάζει πια ο καιρός

Κατά πού θ’ αφήσουμε τα μάτια μας
τώρα που οι μακρυνές γραμμές ναυάγησαν στα σύννεφα

Σεπτέμβρης

Τώρα που έφυγε ο Ιούνιος, ο Ιούλιος και ο Αύγουστος.

Τώρα που ξεμαύρισες και δεν μιλάς καλοκαιρινά.

Στη λευκή σου εποχή.

Χωρίς τον ήλιο τον ηλιάτορα να σου χαρίζει αναίδεια,

γλωσσάρα και λαμπερό δέρμα.

Χωρίς κρυμμένες κυτταρίτιδες στα κόπερτον.

Χωρίς παραλίες. Χωρίς τις λέξεις- σαράντα υπό σκιάν.

Γιατί τον Αύγουστο η γλώσσα μαυρίζει και ψήνεται.

Τον Αύγουστο λες θέλω, έρχομαι...

Ενώ τον Σεπτέμβριο η γλώσσα ξασπρίζει και ψιχαλίζει.

Τον Σεπτέμβριο λες δεν ξέρω, φοβάμαι, έβγαλε ψυχρούλα,

θα βρέξει, άστο για μετά, τι να σου πω τώρα, θα βράσω φασόλια. Όσα πρόλαβες να πεις τα είπες.

Κι όσα δεν πρόλαβες θα τα πεις του χρόνου. Τώρα μπορείς να μελαγχολήσεις για το καλοκαίρι που ξαναέφυγε και θα ξαναφύγει μέχρι να ξανάρθει. Το ίδιο έκαναν και πριν από σένα κι ο Ρεμπώ, κι ο Γκαίτε, κι ο Ασλάνογλου κι η φίλη μου η Καίτη που έχει κομμωτήριο στην Πάτρα.

[Γλυκερία Μπασδέκη]

Άπαντες παρόντες

 Κι αν άλλαξαν οι φίλοι μας λιγάκι

αλλάξαμε κι εμείς με τη σειρά μας

Η Μεγάλη Λέσχη

 ...Στέκεσαι μπρος στην «αναπαλαιωμένη» Μεγάλη Λέσχη. Ο νους σου πάει στον ετήσιο χορό της Φιλοπτώχου Αδελφότητας Κυριών. Η Λέσχη λάμπει στην χειμωνιάτικη νύχτα του 1937,38,39 κατάφωτη από τους πολυελαίους της. Τελευταίες αναλαμπές μιας εποχής που πλησιάζει το τέλος της, ενώ πληθαίνουν οι μακρινοί απόηχοι από «πολέμους και ακοάς πολέμων». Καταφθάνουν τα μαύρα ταξί, Φορντ μοντέλο Α, και τα μετρημένα ιδιωτικά. Ο καλός κόσμος συνδυάζει τη διασκέδαση με τη φιλανθρωπία. Διαμαντόπετρες και σμαράγδια σε λαιμούς και σε δάχτυλα, βαρύτιμες γούνες ριγμένες σε πάμπλουτους ώμους τυλίγουν φορέματα από ακριβούς οίκους μόδας της Αθήνας ή και της Γαλλίας προκαλώντας θαυμασμό μαζί με κάποιο μικρό φθόνο ανάμεσα στις αστές κυρίες με τη σεμνότερη εμφάνιση... Οι μεγάλοι καπνέμποροι που είχαν χτίσει τα περίφημα αρχοντικά τους στις προηγούμενες δεκαετίες και πέρασαν τις μπόρες των εργατικών ταραχών, του συνδικαλισμού και του οικονομικού κραχ του 1929 ανασαίνουν κάπως τώρα, μαζί τους και η μεσαία τάξη των επαγγελματιών και επιστημόνων που βολεύονται, αν όχι ιδεολογικά, τουλάχιστον οικονομικά, στην πειθαρχημένη γαλήνη της Μεταξικής δικτατορίας... Θυμάσαι ακόμα τόσες παλιές ευρωπαϊκές πόλεις που διατηρούν ζηλότυπα τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους και αναρωτιέσαι αν μια πόλη που γκρεμίζει τόσο αδιάφορα το παρελθόν της  μπορεί να χτίσει μέλλον που να μην είναι μια φτηνή απομίμηση σ' ένα πολιτιστικό κενό.

Κείμενο: Κρίτων Χουρμουζιάδης, περ. Υπόστεγο, τχ. 1, 1987.

Φωτογραφία: Απρίλιος 1930, Φωτο-Φοξ.

Εύα

Αν είχε γράψει η Εύα τη Γένεση, πώς να ήταν άραγε η πρώτη νύχτα έρωτα του ανθρώπινου γένους; Η Εύα θα άρχιζε δηλώνοντας πως δεν είχε γεννηθεί από κανένα παΐδι, ότι δεν γνώριζε κανέναν όφι, ότι δεν πρόσφερε μήλα σε κανένα, και ότι ο Θεός δεν της είπε ποτέ ότι θα κοιλοπονάει στη γέννα, κι ότι ο άντρας θα είναι το αφεντικό. Όλα αυτά είναι σκέτα ψέματα, δηλώσεις του Αδάμ στον Τύπο...

Eduardo Galeano

Η Καβάλα

Η Καβάλα είναι περίεργη πόλις. Ανεβαίνεις σε μια κορφή βουνού. Μόλις φτάσεις στην κορφή κατεβαίνει τ΄αυτοκίνητο από ιλιγγιώδεις κορδέλες: στους πρόποδες του βουνού είναι αμφιθεατρικά χτισμένη η πόλη. Έχει όλο λόφους χτισμένους. Στον πιο ψηλό είναι ένα κάστρο. Πάνω απ΄ όλα αυτά περνά ένα ρωμαϊκό υδραγωγείο, τεράστιο. Το ξενοδοχείο είναι καλό, «Αστέρας». Απ΄ την μπαλκονόπορτα ζήτησα να βλέπω το «Ιμαρέτ». Μπρος στην πλατεία είναι το μνήμα της μάνας του Μωχάμετ Άλη. Τώρα που επιστρέψαμε, ευτυχώς ο Καραντινός πήγε να συναντήσει κάποιο παλιό συμμαθητή του. Επωφελήθηκα και συνέχισα μέχρι το «Ιμαρέτ». Μέσα στη νύχτα είτανε φαντασμαγορικό. Μπήκα μέσα. Καταπληκτικό. Στοές και οντάδες και βρύσες. Ρώτησα. Ο Νάσερ δεν ενδιαφέρεται πια, το εγκατέλειψε και τώρα στεγάζονται φτωχοί. Οι καπνοδόχες άχρηστες στα μαγειριά. Δεν γίνεται πια το φημισμένο πιλάφι των «πού ήμουνα και πού βρέθηκα»...
Κείμενο: Νίκος Εγγονόπουλος, Και σ΄αγαπώ παράφορα-Γράμματα στη Λένα 1959-1967.
Φωτογραφία: Ιούνιος 1961, Δημήτρης Παπαδήμος, Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α. Στο άνω μέρος-αριστερά διακρίνεται το υπό ανέγερση Αρχαιολογικό Μουσείο.
Υ.Γ. Το καλοκαίρι του 1964 το ΚΘΒΕ ανέβασε στο αρχαίο θέατρο των Φιλίππων την τραγωδία του Ευρiπίδη ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ, σε σκηνοθεσία του Σωκράτη Καραντινού και  μετάφραση του Κώστα Βάρναλη. Ο ποιητής και ζωγράφος Νίκος Εγγονόπουλος είχε αναλάβει τα σκηνικά και τα κοστούμια.

...λάμποντας πάνω στη θάλασσα

 

Κυριακή

Τις Κυριακές οι άνθρωποι είναι εξομολογητικοί, αισθάνονται ότι αν δεν τα βγάλουν όλα, θα παραιτηθούν μια για πάντα από τις επιθυμίες τους.

Γύρω στις έξι το απόγευμα νιώθεις την ανάγκη να καθαρίσεις, παίρνεις τηλέφωνα με αγωνία και δεν βρίσκεις κανέναν. Τότε βγάζεις το τηλέφωνο απ’ την πρίζα, το κλείνεις σ’ ένα χαρτονένιο κουτί, φοράς το μπουφάν σου, βγαίνεις έξω, ακουμπάς  το κουτί δίπλα στα σκουπίδια και πας μια μεγάλη βόλτα στην άκρη της πόλης. Αλίμονό σου αν η πόλη δεν έχει άκρη...
Χρ. Βακαλόπουλος

όταν πέσει λίγη μπουνάτσα...

Της σιγουριάς τα υλικά

είναι λόγια γλυκά

σε κασέτες γραμμένα

 

Γι’ αυτά που ήρθανε τόσο αργά

μα τα πήρε η καρδιά

με τα χέρια ανοιγμένα

ένα καταπορτοκαλί φεγγάρι

 

αν και σχεδόν μισό

Στην οδό Κουντουριώτου τη δεκαετία του 1950

Προχωρώντας προς τα επάνω την Κουντουριώτου, μετά το γωνιακό κρασοπωλείο του Κονιόρδου όπου πάνω στα αναποδογυρισμένα βαρέλια των κρασιών εργάτες του λιμανιού άπλωναν πρόχειρα μια λαδόκολλα με μεζεδάκια και ξεκινούσαν το κρασί, δεξιά και αριστερά του δρόμου υπήρχαν πολλά μαγειριά. Τα περισσότερα τα διατηρούσαν Κοζανίτες μάγειροι, οι οποίοι μαγείρευαν βαριά τούρκικης κουζίνας φαγητά, όπως σπληνάντερα και τζιγεροσαρμάδες, ντολμάδες και σπεσιαλιτέ κοζανίτικες, φασολάδες με άφθονο κόκκινο πιπέρι.

Εκεί ήταν και τα γαλακτοπωλεία με τη γιαούρτη σε τσανάκες που την πουλούσαν στο χαρτί, και τα στριφτά καϊμάκια, τα οποία σερβίρονταν σε σιροπιαστές τουλούμπες. Εκεί και τα ζαχαροπλαστεία με τις κουρού-μπουγάτσες και τα μπουρέκια, τα ταου-κιοκσού, τα καζάν ντιπί  και τα εκμέκ-κανταΐφ, τους σιροπιαστούς μπακλαβάδες. Εκεί οι χαλβατzήδες με τον ταχινένιο χαλβά, τα γλυκοσούτζουκα,, τα λουκούμια και τα παστέλια. Εκεί στις παράγκες στριμωγμένοι οι σαλεπτζήδες με τα μαγκάλια τους το χειμώνα και το μπουζά το καλοκαίρι, από κοντά και οι στραγαλατζήδες.

Εκεί και τα πατσατζίδικα, με την αναγραφόμενη στο τζάμι διαφήμιση «Καθ΄εκάστην πατσάς». Η μυρωδιά του σκορδάτου πατσά και ο θόρυβος του μαχαιριού τικ-τακ, τικ-τακ μάζευε τότε ένα γύρω όλη την εργατάντζα του λιμανιού, τους μεταφορείς και τους αχθοφόρους... 
Κείμενο: Ευθυμία Πέγιου, Βόλτα στην Καβάλα του χθες.

Φωτογραφίες: Επί της Κουντουριώτου, μεταξύ των οδών Ελ. Βενιζέλου και Ερυθρού Σταυρού.
Ellen Auerbach, 1953. 

ν' ανατριχιάζεις

 όπως η σελήνη 

στο νερό

Σούγιολου - ο δρόμος του νερού

Στ΄αντίπερα η ματιά συναντά τις ''Καμάρες'', το παλιό γκριζόμαυρο τείχος με τις μεγάλες τοξωτές τρύπες και το αχρηστεμένο αυλάκι στην κορφή, που άλλοτε χρησίμευε για να φέρει το νερό από το ένα ύψωμα στο άλλο. 

Και τότε, σχεδόν αυθόρμητα, έρχονται πάλι στη μνήμη τα λόγια κάποιας απλοικής φυσιογνωμίας, που κάποτε σου είχε διηγηθεί πως οι καμάρες, πριν χτισθούν σπίτια και πέρα απ΄΄αυτές, είχαν αποτελέσει συμβολικά το σύνορο του τωρινού και του μεταθανάτιου κόσμου.

Κείμενο: Δ. Ιωαννίδης, 1965, περιοδικό Σκαπτή Ύλη
Φωτογραφίες: 1. Η Καβάλα πριν το 1908 (Ζωίδης).
2. Λεπτομέρεια της πρώτης φωτογραφίας  που δείχνει πως κατέληγε το νερό, που ξεκινούσε από τα ''Τρία Καραγάτσια'', στις Καμάρες.

νύχτα του Ιουλίου

...τη φθίνουσα χαρά των μαθητών,
στα τελευταία τζιτζίκια,
στα μεσημέρια που σβήνουν

... είναι φως

 

ο ήλιος πλένει 

 

  τ΄ όνειρο της γης...

 

Ο ναός της Θεοτόκου στην Παναγία

Η παλιά εκκλησία της Παναγίας, κτισμένη στην άκρη της χερσονήσου, ανεγέρθηκε μάλλον το 1527 στα χρόνια του επανοικισμού της Καβάλας επί Σουλτάνου Σουλεϊμάν Β΄ του Μεγαλοπρεπούς και του Βεζύρη του Ιμπραήμ Πασά. Ήταν κτισμένη στο τυπικό σχήμα της τρίκλιτης Βασιλικής των μεταβυζαντινών χρόνων, με στέγη από σχιστόπλακες και διακόσμηση από εντοιχισμένα μαρμάρινα γλυπτά που προέρχονταν από αρχαία μνημεία ή και αρχαιότερη εκκλησία της οποίας η θέση και το όνομα είναι άγνωστα. Ένα τραπεζοφόρο που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό μουσείο της πόλης είναι γνωστό ότι διακοσμούσε το Ιερό της Παρθένου και ανήκε μαζί με άλλα γλυπτά στη διακόσμηση της εξωτερικής όψης της αψίδας της εκκλησίας. 

Ο ναός αυτός που αποτελούσε και το σημαντικότερο χριστιανικό μνημείο της Καβάλας, χαρακτηρίσθηκε σαν πιθανό ''τουρκικό κτίσμα'' και κατεδαφίσθηκε το 1960. Στη θέση του κτίσθηκε μια νέα σε ''βυζαντινό στυλ'' εκκλησία.

Το μνημείο έπεσε θύμα και αυτό της μόδας της εποχής μας για το μοντέρνο και το σύγχρονο, που ταυτίζεται συνηθέστατα με την κυριαρχία του μεγάλου όγκου και του τσιμέντου. Κι έτσι η πόλη στερήθηκε δια παντός ενός σημαντικού κτίσματος, χαρακτηριστικό για την ιστορία της στα χρόνια της ανάπτυξής της στον 16ο και 17ο αιώνα. Η σημερινή εκκλησία δεν διαφέρει σε τίποτα από όλες τις άλλες του τύπου ''σταυροειδούς μετά τρούλου'' που ανεγείρονται με μεγάλη συχνότητα σε όλη τη χώρα, κτίσματα κοινότατα και κοινότυπα χωρίς πνοή, ρυθμό και ζωή.

Κείμενο: Αγγελική Στρατή, περ. Υπόστεγο τχ.4 σ.35 

Φωτογραφίες: 1. Η Καβάλα αρχές του 1900. Αριστερά ο ναός του Αγ. Ιωάννη (1866). Στο βάθος, στη χερσόνησο της Παναγίας, διακρίνεται ο τρούλλος του ομώνυμου ναού.

2. Η εκκλησία της Παναγίας τη δεκαετία του 1950.

Σχόλιο: Πρόσφατα άλλος ένας ναός της πόλης έπεσε θύμα της λογικής  του ''μεγάλου όγκου'' και του ''τσιμέντου''. Ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Ο ναός μπορεί να μην είχε ιδιαίτερα στοιχεία ιστορικού ενδιαφέροντος, αλλά είχε ξεχωριστή συναισθηματική αξία για τους κατοίκους της περιοχής, με των οποίων το υστέρημα και το μόχθο αναγέρθηκε το 1958.

Ένας ερασιτέχνης φωτορεπόρτερ...

 Ο Δημοσθένης Κυρμιζάκις γεννήθηκε στα Χανιά τον Ιανουάριο του 1892, γιος καλλιεργημένου και εύπορου εμπόρου υφασμάτων. Σπούδασε τοπογράφος στην Αθήνα και στο Μόναχο, έμαθε ιταλικά, γερμανικά και γαλλικά, αλλά η μεγάλη του αγάπη ήταν η φωτογραφία. Ουδείς γνωρίζει πώς προέκυψε αυτή η πετριά με τη φωτογραφία στον νέο ακόμη Δημοσθένη.  Το 1916 τον βρίσκουμε έφεδρο στη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού. Τρία χρόνια μετά, θα βρεθεί στη Σμύρνη. Οι πρώτες φωτογραφίες του Κυρμιζάκι χρονολογούνται στον Απρίλιο του 1919 οπότε ως έφεδρος επιβιβάζεται στο πλοίο «Θεμιστοκλής», από τις Ελευθερές Καβάλας, για το μεγάλο ταξίδι στη Μικρά Ασία. Ο Κυρμιζάκις ήταν παρών όταν στις 2 Μαΐου το πλοίο καταφτάνει στην προκυμαία της Σμύρνης και όλο αυτό το διάστημα κρατάει ημερολόγιο. Και, βέβαια, φωτογραφίζει συνεχώς. Η φωτογραφική του ματιά  στο μαγικό κόσμο της Ανατολίας  αποφορτίζει σημαντικά τη διάχυτη εθνοκεντρική ένταση εκείνων των ημερών και αποδεσμεύει τη ματιά από την επική έξαρση πολλών άλλων φωτογράφων. Τοποθετεί τα ιστορικά δρώμενα μέσα σ’ ένα ταξίδι που παρότι καθορίζεται από τραγικά γεγονότα είναι γεμάτο ποίηση, ενθουσιασμό κι ελπίδα. Το συνολικό υλικό για την Μικρασιατική εκστρατεία που θα  αφήσει  πίσω του είναι καταχωρισμένο σε έξι άλμπουμ και είναι χωρισμένο σε ενότητες, κεφάλαια που ακολουθούν με χρονολογική σειρά τα γεγονότα όπως τα έζησε ο ερασιτέχνης φωτογράφος. 

Μετά την επιστροφή από τη Μικρασία, εγκαταστάθηκε με τη μονάδα του στη Θεσσαλονίκη και στην Κομοτηνή, όπου έγινε λοχαγός το 1923. 

Το 1925 βρίσκεται στην Καβάλα, απ΄όπου σε περίοδο άδειας μεταβαίνει στο Άγιο Όρος και δημιουργεί ένα ακόμη φωτογραφικό οδοιπορικό. Δεν υπάρχουν πληροφορίες γι΄ αυτόν κατά την περίοδο αυτήν. Οι φωτογραφίες του αφορούν αθλητικούς αγώνες και παρελάσεις που ίσως σχετίζονται με το επάγγελμά του ως στρατιωτικού. Τα ενσταντανέ του ήταν εκπληκτικά, καταφέρνοντας να συλλάβει και να αποτυπώσει τους αθλητές πάνω στην κίνηση της υπερπροσπάθειας, γεγονός  πολύ δύσκολο για τα τεχνικά μέσα της εποχής. Ας σημειωθεί πως η εκτύπωση των φωτογραφιών γινόταν από τον ίδιο  κατευθείαν από τα αρνητικά, εξ επαφής, σε διαστάσεις 5,5 x 7,5 cm. Ο ίδιος κολλούσε με σχολαστική επιμέλεια και φροντίδα τις φωτογραφίες, συμπληρώνοντας τις απαραίτητες λεζάντες. Το 1937 έκανε αίτηση για αποστράτευση και τελικά επέστρεψε στην πατρίδα του για να βρει όμως τον θάνατο την 1η Νοεμβρίου του 1940, θύμα της πρώτης ιταλικής αεροπορικής επιδρομής στα Χανιά. Ήταν 48 ετών.

Κείμενο: Καθημερινή & Χανιώτικα Νέα

Φωτογραφίες; 1. Τοπικοί αγώνες , Άλμα επί κοντώ, 1926 (Στο Γυμναστήριο, στην αυλή του Δημοτικού σχολείου του Αγ. Ιωάννου).

2. Εθνική Εορτή, 1926 (οδός Βενιζέλου).

... μετά το θερινό ηλιοστάσιο

Ο μεγαλύτερος ήλιος από τη μια μεριά

κι από την άλλη το νέο φεγγάρι...
Ανάμεσά τους χάσμα της αστερωμένης νύχτας...
Γιώργος Σεφέρης

ένας φίλος ήρθε απόψε...

Με τον Κώστα Δ. ήμασταν συμμαθητές στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο. Πάντα χαμογελαστός, πρόθυμος να βοηθήσει, ευγενικός, χαμηλών τόνων και συνεσταλμένος. Ευφυής και με ιδιαίτερα καθαρή ματιά στο μάθημα της  Γεωμετρίας. Συνυπήρξαμε στο Α΄ έτος του Μαθηματικού Θεσσαλονίκης, όμως δεν τον τράβηξε η απόμακρη ομορφιά των Μαθηματικών και συνέχισε τις σπουδές του σε Πολυτεχνείο στη Γερμανία όπου ζούσαν οι γονείς του.
Έκτοτε χαθήκαμε και στα χρόνια που πέρασαν συναντηθήκαμε  μόνο στα δύο reunion που κάναμε. Όμως οι φιλίες δεν καταβάλλονται ούτε από το χρόνο, ούτε από την απόσταση. Διερχόμενος από την Καβάλα με τα δύο του παιδιά, μας ενημέρωσε και καταφέραμε να συναντηθούμε με μερικούς ακόμη από τους συμμαθητές μας. Εξαιρετική η μάζωξη, με πολλά γέλια και κουβέντες, στην παραλία με φόντο το κάστρο και το φεγγάρι που ανέτειλε. 

Όπως τα αστέρια κι εμείς...